ગંગોત્રી-SARYU PARIKH

ભાગીરથી, જાહ્‍નવિ, એક પ્રેરણાદાયી પાત્ર, ૧૯૧૭-૧૯૯૩

મારી નજરે મારા બા, એક પ્રભાવશાળી વ્યક્તિ હતા. એમના હાથથી કાગળ પેન અને પુસ્તકો દૂર ન હોય. રસોઈ, ઘરકામ અને નોકરી ઉપરાંત સાંજે જાણીતા સાહિત્યકારો ઘેર આવીને બેઠા હોય અથવા એમને કોઈ કવિઓને મળવાનુ હોય. ઘણી વખત કવિ સંમેલનમાં કવિઓની વચ્ચે આ એક જ કવિયેત્રી મંચ પર ઉપસ્થિત હોય. વહેલી સવારે ઘણીવાર બત્તી જલે ત્યારે ખબર પડે કે બાને કોઈ કવિતાએ જગાડી દીધા.

એક વર્ષની ઊંમરે એમની માતાનો સ્વર્ગવાસ થયેલો. ચોથી ચોપડી મ્હાણ પુરી કરેલી એવુ એમના કાકીમા કહેતા. પિતાશ્રી તેર વર્ષની દીકરીને આવીને કહે કે “તારા લગ્ન કોટડા ગામમાં નક્કી કર્યા છે.” જ્યારે સાસરે ગયા તો ત્યાની રહેવાની રીત અને વહુને રાખવાની રીતથી થતી માનહાની સામે એમનો આત્મા બળવો ઉઠાવતો રહ્યો.

પાંચ વરસના મનોમંથન અને ભાઈ, નાથાલાલ દવે દ્વારા મળતા પુસ્તકોના અભ્યાસથી, એમને સમજાયુ કે મારુ ભવિષ્ય મારે જ બનાવવાનુ છે. દરેક પ્રયત્નોમાં બન્ને કુટુંબોના વિરોધોનો સામનો કરતા ભાવનગરમાં રહીને ભણવાનો નિશ્ચય કર્યો. પ્રવેશ પરીક્ષા માટે એક નિબંધ લખવાનો હતો. પરિણામે એમને દસમાં ધોરણમાં સીધા મુકવામાં આવ્યા. પોતાના સદગુણોને લીધે ઘણા ઉત્તમ લોકોના સંસર્ગમાં આવ્યા. પાંચ વિદ્યાર્થીનીઓ સાથે શરૂ થતા કર્વે કોલેજના વર્ગમાં ભણવાનુ ચાલુ રાખ્યુ. શેરીમાંથી નીકળી ક્લાસમાં જતા હોય ત્યારે ઓટલે બેઠેલી બહેનો સંભળાવે, “એવો જમાનો આવશે કે ધન કમાશે બાયડી ને…”  એમના પિતાશ્રીની બીજી અસંમતિઓમાં વધારો થયો, જ્યારે બાએ કહ્યુ કે, “હવે હું ખાદીના કપડા પહેરીશ.”

જુનીઅર બી.એ. ની પરિક્ષા પછી પંદર દિવસમાં મુનિભાઈનો જન્મ થયો. માતા કે સાસુનો ઓથાર ન હોવાથી જવાબદારીઓ ઘણી અને અમારા બાપુજી ગામડે પ્રથમિક શાળામાં શિક્ષક હતા જેમની બદલી ભાવનગર કરાવવાના પ્રયત્નો ચાલુ હતા. બાની મનસિક અને સાંસ્કારિક પ્રગતિની ઝડપ સાથે જીવનસાથી કદમ મીલાવી ન શકતા અમુક અંતરનો અનુભવ અને એકલતાની લાગણી એ કવિ હ્રદયને સતત લાગતી. પણ જીવનના દરેક માઠાં અનુભવોને  “મારે માટે એ જરૂરી હશે”  સમજીને અંતરગત બનતા રહ્યા.

હંમેશા ગુરૂની શોધમાં વ્યાકુળ હતા. જ્યારે સંત વિમલાતાઈને મળ્યા એ સમયે એમની તપસ્યા પરિપક્વ થયેલી હતી. એક દિવસે વિમલાતાઈનુ પ્રવચન સાંભળી, બીજે દિવસે વહેલી સવારે એમના આવાસ પર પંહોચી ગયા. “અત્યારે નહીં મળે.” જવાબ સાંભળી, બીજે દિવસે ફરી ગયા. થવાકાળ હશે કે વિમલાતાઈ બહાર હતા. બાએ સીધા જ એમને ગુરૂ બનાવી દીધા અને પછી અનેક કષ્ઠો વેઠી આબુ જઈને રહ્યા. એમની માનસિક આતુરતા અને કરૂણતા મારી આંખ ભીની કરી દેતી. એમની સમર્પણની સત્યતા જોયા પછી પૂજ્ય વિમલાતાઈએ એમને કવિયેત્રી તરીકે એમના નાના સમુહમાં સ્વીકારેલા.

ગામડાની મા વગર ઉછરેલી છોકરી, જે સુંદર હોવાથી, “ડોળા ફોડામણી” કહેવાતી અને આને વખાણ સમજવા કે નહીં, એ આ છોકરીને ખબર નહોતી પડતી. પોતાના અંતર ઉજાસથી પોતાનુ ભવિષ્ય પોતે ઘડીને, ભણીને નોકરી કરીને એને સંતોષ નહોતો. એમને બીજા ઘણા કર્મો કરી ચેતના જીવંત રાખી જેનો આભાસ હજી વરતાય છે. સ્વજનોનો સાથ હોય કે અસહકાર, મનમાં ઊગે એને પ્રકાશમાં લાવવુ હોય એ વ્યક્તિત્વને ચાહવાવાળા અને વિરોધ કરવાવાળા સમુદાય સાથે સમતોલન કરતા રહેવું પડે. આજે બાને યાદ કરતા કલારસિકોની હાજરી મને એ દિવસોની યાદ આપે છે જ્યારે  કવિતાની રજુઆત કરવા, બધી હિંમત ભેગી કરીને, સફેદ ખાદીની સાડી પહેરેલા બહેન બોલવા ઉભા થાય.

સરયૂ દિલીપ પરીખ

“જાહ્‍નવિ સ્મૃતિ” કવિયેત્રિ સંમેલન, શિશુવિહાર સંસ્થા, ભાવનગરમાં દર વર્ષે યોજાય છે.

ભાગીરથી મહેતાના પુસ્તકોઃ “અભિલાષા”. “સંજીવની”. “ભગવાન બુધ્ધ”. “સ્ત્રી સંત રત્નો”..સંત સ્ત્રીઓના જીવન ચરિત્ર.

“આત્મદીપ.”  “સહજ સમાધિ ભલી.”  પુ. વિમલાતાઈ ઠકારના,

તથા “આનંદલહર.” હનુમાનપ્રસાદ પોદારના, પુસ્તકોનો અનુવાદ.

My Life
The magnificent journey of many medley moments,
Each preen pulse has its own special comment.
The loyal good relations are  my strength and treasure,
The wile vibrations always taught me a lesson.
The pure precious feelings when love flows freely,
 Breaking lines of mines,  and  submerging  serenely.
 Two friendly worlds, a rainbow arc, I share the words of deep delight.
  The song of life, my grateful heart, Simply follows the guiding light..
પરિચય
વતન  ભાવનગરે મીઠો  વાસ
‘ગંગોત્રી’  મુજ  મૈયર આવાસ
હરિભાઈ   પ્રમાણિક   પિતા
કવિયેત્રી   ભાગીરથી   માતા
ગૌરવ લઉ  પદ્મશ્રી.મુનિભાઈ ભ્રાતા
કલાકાર દિલીપ જીવનસાથી
બાળકો  બે  પ્રભુની  કૃપાથી
અમેરીકામાં  વર્ષોના  વાસી                                
આધ્યાત્મિક   જ્ઞાનનાં   પિપાસી                       
સંગીત    સાહિત્યના   મીમાંસી                           
સરયૂ પરીખ. 

www.saryuparikh.gujaratisahityasarita.org www.saryu.wordpress.com

નામઃ સરયૂ દિલીપ પરીખ

અભ્યાસઃ બી.એસસી. બાયોલોજી, ભાવનગર, ૧૯૬૬. એમ.એસસી.બોટની. વડોદરા.૧૯૬૮
અમેરિકામાં વ્યવસાયઃ મેડીકલ ટેકનોલોજીસ્ટ .

ભાવનગરમાં સાહિત્યકારો અને કલાકારોનાં રસમય વાતાવરણમાં ઊછેર થયો.
માતા ભાગીરથી મહેતા ભાવનાશીલ લેખિકા હતા જેમની યાદમાં શીશુવિહારમાં
“જ્હાનવિ સ્મૃતિ”  કવિયેત્રી સંમેલન યોજાય છે. મામા કવિ નાથાલાલ દવે અને
દિલીપના પિતાશ્રી કૃષ્ણકાંત પરીખ ઉત્તમ સાહિત્ય આપી ગયા છે.

ભારત છોડ્યાને ચાલીસ વર્ષો થયા છતાંય બન્ને કુટુંબોમાં સાહિત્યસર્જનનો આસ્વાદ
મ્હાણતા રહ્યા. કવિતા લખવાનો આરંભ, ૨૦૦૨માં સાહિત્ય સરિતા હ્યુસ્ટનની શરૂઆત
સાથે થયો. સ્વતંત્ર વિચારશૈલીનો પ્રતિભાવ, “અન્યના માળખામાં કવિતા પુરવી
ગમતી નથી, અમે તો ડોલનશૈલીના અનુરાગી, દલપત છંદબંધી ગમતી નથી.”

સર્જનો  ‘દર્પણ’ હ્યુસ્ટન, ‘ગુર્જરી ડાયજેસ્ટ’  ‘અખંડ આનંદ’ અને ‘દેશવિદેશ’ના ખાસ
પ્રકાશનમાં પસંદ થયેલ.
‘સબરસ’ (ઓન લાઈન)માં, ‘ચિત્તશાંતિ’ કવિતા પ્રથમ વિજેતા, ઓગસ્ટ ૨૦૧૦.
પુસ્તકઃ “નીતરતી સાંજ” ૨૦૧૧માં પ્રકશિત. ૭૮ ગુજરાતી કવિતા, ૩૪ અંગ્રેજી કવિતા, ૬ હિન્દી કવિતા.
મારા અનુભવો, વાર્તા અને ૨૦ દિલીપના ચિત્રોનો સમન્વય કર્યો છે.

પુસ્તકઃ “આંસુમાં સ્મિત” ૨૦૧૩માં પ્રકાશિત
આ બન્ને પુસ્તકોમાં સર્વભોજ્ય અંગ્રેજી અને ગુજરાતી ભાષામાં કવિતા અને અનુભવો લખાયા છે. આ દેશમાં
રહેતા ઘણા ગુજરાતી ન જાણતા અંગત સાહિત્ય રસિક મિત્રો છે. એ મિત્રો સાથે
પણ એટલી જ રસ લ્હાણ થઈ શકે છે. અમે ન્યુજર્સી, કેલીફોર્નિઆ, ફ્લોરીડા અને
ટેક્સાસમાં રહ્યા. તેર વર્ષ હ્યુસ્ટનમાં રહ્યા પછી હવે ઓસ્ટીન,ટેક્સાસમાં રહેઠાણ છે.
માણસો બધે સરખા હોય છે, ‘સ્વ’ એ સૌથી મહત્વપૂર્ણ વ્યક્તિ છે. અમે જ્યાં પણ રહ્યા
મને ખૂબ પ્રેમાળ સંનિષ્ઠ મિત્રો મળ્યા છે. ગુજરાતી સાહિત્ય ઓછુ મ્હાણવા મળ્યુ,
પણ હવે કંમ્પ્યુટરના માધ્યમથી ગુજરાતના અને વિશ્વના દરેક ખુણેથી સર્જનો અને
પ્રતિભાવોની આપ-લે નિયમિત થાય છે જે અત્યંત આનંદદાયક છે.
સેવાકાર્યઃ શિક્ષણકાર્ય અને ઘરેલુ ત્રાસમાં અટવાયેલ બહેનોની સેવા કરતા થયેલા અનુભવો
મુશ્કેલીમાં કોઈને માર્ગદરશન મળી શકે એ આશય સાથ લખ્યા છે.

પુસ્તક ૩ઃ  અંગ્રેજીમાં સ્વજીવન પર આધારિત નવલકથા, a poetic novel “Moist Petals” ૨૦૧૫માં પ્રકાશિત.

ગયા વર્ષોમાં ભારતથી પુસ્તકો અને મેગેઝિનો મેળવવા પ્રયત્નો કરવા પડતા. ગુજરાતી સાહિત્ય ઘણુ ઓછુ મ્હાણવા મળતું.
પણ હવે કંમ્પ્યુટરના માધ્યમથી ગુજરાતના અને વિશ્વના દરેક ખુણેથી સર્જનો અને પ્રતિભાવોની આપ-લે નિયમિત થાય છે
જે અત્યંત આનંદદાયક છે. માતૃભાષાના સહવાસનો આટ્લો સરળ રસ્તો મળવાથી આજે જાણે જીવન સંમૃધ્ધ બની ગયું છે. ગુજરાતી ભાષાનુ ભાવી ક્યારેય કલ્પ્યુ નહોતું એટલું ઉજ્વળ મને દેખાય છે.નમસ્તે.
દરેક મુકામે, સૌજન્યશીલ બાળકો અને સ્વજનોના સાથથી જીવન રસાળ છે.

———–

ઝાંખો ઉજાસ

બચપણનાં સાથી વડછાયા
બની ગયાં પડછાયા,
વિસરેલા એ દૂર દેશના,
ઓળાઓ વરતાયા.

સપના આગળ ઝૂલતા વાદળ
પાંખ પ્રસારી પવનમાં
ઉડી ગયા, નહીં પાછાં ફરિયા
અંજળ પાણી પીવા

ગરવા ગહના ગાણાં શીખ્યા
સંગ અંજુમન ગાયા
ગુંજે આજે રંજ રજનીમાં
પકડી કહે, ખમી જા

અમ  આવાસે   હેત કોડિયા
મૂક  બની બુઝેલા
એ દૂનિયાના દીવા ક્વચિત
ઝબૂકે મૃત્યુ પહેલા

જીર ડાળીના ફૂલ સૂકાયા
મસ્તક પુસ્તક પાને
કદી જોઈ લઉં પાના ખોલી
હતાં સાથ કોઈ કાળે

ક્ષિતિજ નજીક જઈ નજર કરું
ઝાંખા જણને સંભારું
આ જીવનનાં પ્રભવ ઉજાસે
વિલીન થતું અંધારું

——
ઉગમસ્થાનથી બહુ દૂર ચાલ્યા ગયા પછી પ્રશ્ન થાય કે આ જીવનકાળમાં જ એ બધા હતાં!

Shadows  in Mist

 I go away before;
I go to be with the Lord.

 I look back at the shadows in mist
And wonder, are they from this lifetime?

 I sailed away from the rosy isle,
Followed my runaway racing dreams
With an urge to merge in crazy surge
Tender agony in turning trudge,
Wonder was that in this lifetime?

 So many people and places at times
I was clingy to others as well mine.
Some of them now hazy and dark
I never went back to refresh, repine.
Were they all in this lifetime?

Maybe I follow the upward course,
Go back exploring the origin source.
I may get involved knowingly now,
Wander, re-enter the circle of mine
If it happened in this lifetime!

 The stars so far which made me bright
Let them be there; I cherish the light.
Once in a while the sparkles remind,
Whatever happened in this life time,
Surrender to soar in continual flight.

તસ્વીરો

સાજા    નરવા   સંબંધોને    તસ્વીરોમાં   બાંધી    દઈને,
સુકાઈ  જાતા સ્નેહ ઝરણને ઝળઝળિયાં પીવરાવી લ્યો.

નાસી  જાતા બચપણને  આ રંગપત્તીમાં  ઝાલી  લઈને,
અસ્થીર  ક્ષણના  ઓળાઓને   સ્થીર કરી થંભાવી  લ્યો.

વિખરાતા સૌ  કુળ કબીલા, એક  કાચમાં વારી  લઈને,
ક્વચિત મળતું  માન વડીલને,ઝબકારાથી  નોંધી લ્યો.

હસતાં  ને  હેતાળ મહોરાં  અસલી પર લટકાવી  દઈને,
દીવાલોના દર્પણમાં વળી  ગત  ગામીને    જીવી   લ્યો.

ભલે  વિલાયુ સ્પંદન એનું, એ જ છબી છે  માણી લઈને,
યાદોની   ધુમ્મસમાં  ધુંધળા  ચહેરા  ફરી  પિછાણી લ્યો.

—————–

પ્રેમ અને મોહ

માનવનુ  મન અસીમ ઊર્જા, પ્રેમ  થકી  બલવાન
મંગલને   કંગાલ  બનાવે,  મોહ  મમત અભિમાન

પ્રેમ  હાસ્ય  જે  ત્રણને તારે,  કામ   ક્રોધ ને   લોભ
મોહ નજર જે  ત્રણને બાળે,  કર્મ   ધર્મ   સમભાવ

પ્રસન્નતાની  પરિમલ પ્રસરે  શુધ્ધ પ્રેમ અખિલેશ
વ્યર્થ  કર્મ  શુભભાવ  અભાવે, મોહ પાશમાં ક્લેશ

શીતલ  સરલ  સમાંતર એવો  પૂર્ણ ચન્દ્ર શો પ્રેમ
સ્વ  અર્થે   વધતો   ને   ઘટતો    અનુરાગી   પ્રમેય

સરયૂ    જલ્દી    જાણી   લે   તું  મોહ, પ્રેમનો,  ભેદ
પ્રેમભાવને    રુંધે    છે   એ    સ્વાર્થ   કવચને   છેદ
———–

My Life

The magnificent journey
of many medley moments,
Each preened pulse
has its own special comment.

 The loyal good relations
are my strength and treasure,
The wile vibrations 
always teach me a lesson.

 The pure precious feelings
when love flows freely,
Breaking lines of mines
and submerging serenely.

 Two worlds, a friendly arc, 
shares the words of deep delight.
The song of life, my grateful heart,
  simply follows the guiding light.
——–

Essence Of Eve

Dews of dawn on the whisper of verse,
Riding from moment to moment,
Merge and melt in the essence of eve.

Awake to rejoice at the light of the sun
And the wonderful verve of  life and love.

Awareness makes me forget the past
And kindles fiercely the hope in my heart.

The peaceful rhymes of my poetic life,
The imperial glory and boundless flight!

I write my lines in the simmering sand,
The ocean of  emotions exalting the land.
———–

બુચના ફૂલ

વહેલી  પરોઢ, કોઈ  જાણિતી  મ્હેક,
મારી યાદની પરાગને  જગાડતી;
વર્ષોની  પાર, ઝૂમી  ઓચિંતી  આજ,
અહો! માના આંગણની સુવાસથી!

પાપણ પરસાળમાં શોધે ચાર પાંદડી,
ધોળા  રે ફૂલ પીળી  ડાંડલી,
આઘા અતિતમાં  અવરી એક છોકરી
કે  જોઉં મને વેણી પરોવતી!

ઉષાની ઓઢણીની આછેરી હલચલથી,
ફૂલોની  થાપ  થથરાટથી,
જાગી હું આજ જાણે ઝીણાં ઝંકારથી,
ભીંજી પળભરમાં પમરાટથી!

પહેલા સુગંધ પછી પમરાતી પાંખડી,
મહેકાવે  યાદને  સુવાસથી,
ફૂલની પથારી પર નાજૂક હથેળીઓ,
સ્પર્શે   સરયૂને   કુમાશથી!
————-

ચિત્ત  શાંતિ

વાતા વંટોળના  મોઘમ  ઘુમરાવામાં,
એક  એક   પાંદડું  વીણું
રે  સખી!  એક  એક  પાંદડું  વીણું….
ચિત્તના  ચકરાવામાં, ઝડપી  આ  જાળામાં,
પૃથક  આ  પહેલીઆ  પીછાણું,
રે  સખી!  પૃથક  આ  પહેલીઆ  પીછાણું…..

વીત વીતને  વાગોળી  નમ્રતાથી  સમજાવું,
ક્ષમા મંત્ર  મનમાં  મમળાવું,
રે  સખી!  ક્ષમા  મંત્ર  મનમાં  મમળાવું…..
તારા  કે  મારા કો’   ખરતાં રુહિ  ફૂલોને,
ઓશીકું   આપી   સૂવરાવું,
રે  સખી!  ઓશીકું  આપી  સૂવરાવું…..

ચિત્તની  ચંચળતા છર, અંતરની  ભાગદોડ,
અચર   તર્પ    કોઠે   પ્રસરાવું,
રે  સખી!  અચર  તર્પ  કોઠે  પ્રસરાવું,
એક  એક  સપનાની  સંપૂરણ  દીપ શગ,
શાંત  મધુર   લયમાં  વહાવું ,
રે  સખી!  શાંત  મધુર  લયમાં  વહાવું….
———–
રુહિ=આંખનો ખૂણો,   તર્પ=સંતોષ

http://www.sabrasgujarati.com/822/