ગંગોત્રી-SARYU PARIKH

A white dress with red flowers

In my beloved city Bhavngar, on my parents’ teaching salaries, we lived comfortably, even if it was month-to-month living. As a middle-class family, we had our own bungalow with a good-sized garden and more than ten mango trees. I was in charge of taking care of the rose bushes. I had a few dresses which I used to fold carefully and arrange on one shelf in a cabinet. We had not experienced much luxury in our lives, so what you did not have you did not miss having.

When I was a child, I had gotten sick with Typhoid fever and after that, for some unknown reason, I had become a chubby little teenager. My cousins used to tease me, saying, “Double Typhoid, if you worry, you will lose weight.” And I used to ask, “Tell me, how to worry?”

My father did most of the shopping, but for my clothes I always went with my mom. I used to wait for the Saturdays when my mother had half day of school. On shopping day, I would be ready early and with all the silent body language I could muster, I would encourage my mom to get ready. The fear of the arrival of some unexpected guests and any delay because of them was very traumatic for me. I would rush to offer them tea and quickly prepare it and serve the guests. After that, I would stand near the door to express my urgency without being rude.

That special day we went to our newly-found favorite fabric store. The men started showing us different fabrics for my dresses. That special attention to this thirteen-year-old girl was sweet like honey. One man brought out a roll of fabric from the far corner. As soon he unrolled this soft white georgette with tiny red flowers, I was sold. The measuring tape came to the end, showing some damaged material. My mom said, “We cannot buy this fabric.” My eyes were glued to the fabric. The tears shined in my eyes. My mom gave in. The dress was made from that smooth material and I was allowed to wear it only on special occasions. I was quite pleased just folding and unfolding that white dress with red flowers.

One day I was feeling sick, so I went to my uncle’s small medical clinic. He did not clearly explain to me that pneumonia is a serious thing to have. I was in pain that whole afternoon. When my mom came home from school and saw my face, she felt very guilty for going to work. I barely remember the next four days as my mom was hovering around my bed and my father had a worried look on his face. In the middle of the night they were rubbing medicine on my side so I could breath. My brother was going in and out of my room trying to find ways to cheer me up. We had lost my five-year-old sister after two days of fever less than four years prior. That heart-wrenching experience was quiet, yet very loud all around us.

On the fifth day I was a little better. I was to get a sponge bath. I was lazily looking around and I ended up staring at the white dress with red flowers in the cabinet. My mother followed my stare and smiled. Right after my sponge bath she brought out that dress and helped me to wear it. As my brother walked in, he saw the grin on my face and started to tease me, and I giggled for the first time in days.

As my awareness returned, the first thing I remember was that my hand and fingers seemed thinner. Just then I realized that I had lost significant weight. Wow! My dream came true.

During more than two weeks of recovery many friends came to visit me. I had a very loyal friend name Hansa. She had so much affection for me that I used to take her for granted and for any small thing I used to pick a fight and stop talking to her. My mother used to tell me, “Saryu! If you do not value the love coming your way, you will stop receiving it.” With three other friends she came to see me. I responded with a gracious welcome and after that I learned to appreciate her generous interactions with me.

That day, I was feeling good enough to go out and check on my roses. A beautiful pink rose was smiling at me. I plucked it to take inside the house. I saw my mother sitting at her desk working on her poem. I presented that rose to her. Her smile expressed her relief knowing that I was healthy again. The next day I saw that the rose was carefully arranged in between the pages of her book.I resumed my activities as a slimmer, prettier teenager. The white dress always remained my favorite even after I had outgrown it.

Years had gone by. After marriage, we had settled in America. In 1993, mom passed away in Vadodara. Afterward, I went back to our old house, the home I had left twenty four years before, leaving a void in the lives of my loved-ones. I was feeling raw emotions in the deepest corner of my heart. When I opened my mother’s cupboard, I saw my white dress with the red tiny flowers and her book next to it holding that pink dry rose. I was overwhelmed with emotions as if the little girl was looking out from the secret window of my heart! I looked with my tear-filled eyes as somebody entered the room.

Our maid-helper of many years had come with her granddaughter, Mena. She told me that she had seen my mother touch this dress tenderly with a gentle smile on her face when she used to miss me most. I held that dress close to me for a few minutes and handed it to Mena. A joyous smile brightened her face and she left with her grandmother, giggling.

I took the book with the pink rose and sat there, enveloped in the arms of the warm memories.

———————–

લાલ ફૂલો વાળો સફેદ ડ્રેસ

મારા પ્યારા ભાવનગરમાં, મારા માતા-પિતાની શિક્ષકની નોકરીની આવકમાં, અમારા નાના કુટુંબની જરુરિયાતો સંચવાઈ જતી. એક મધ્યમ વર્ગના સભ્યો તરીકે, અમારૂ પોતાનુ ઘર હતુ, બગીચામાં દસેક આંબા હતાં.  જોકે કેવળ ગુલાબના છોડની સંભાળ રાખવાની મારી જવાબદારી હતી. મારી પાસે આંગળીને ટેરવે ગણી શકુ એટલા કપડાં હતાં. કબાટમાં, કાચના બારણા પાછળ, સંકેલીને એક ખાનામાં ગોઠવાઈને મારા કપડા મુકાયેલા રહેતાં. અમને જીવનમાં જીવન જરૂરિયાત કરતા વધારે એશો આરામનો અનુભવ નહોતો તેથી અદ્યતન સગવડતાઓની કમી છે, એવી સમજ નહોતી પડતી.

મને આંઠ-નવ વર્ષની ઉંમરે ટાઇફૉઇડ થયો અને ત્યાર પછી કોઈ અજાણ કારણથી હું જાડી થઈ ગઈ હતી. મને ચિડવવા ‘ડબલ ટાઈફોડ’ નામ પણ આપેલુ.
પાછા ઉપરથી સલાહ આપનાર કહેતા, “તું ચિંતા કરે તો પાતળી થઈ જાય.”
તો હું ભોળા ભાવે પૂછતી, “મને કહો, ચિંતા કેમ થાય?”

ઘરની લગભગ બધી ખરીદી મારા બાપુજી કરતા, પણ મારા કપડા ખરીદવા મારે બાની સાથે જવાનુ થતું. શનિવારે બાને સવારની અરધા દિવસની શાળા ચાલુ હોય તેથી બપોરે જવાનુ શક્ય બનતુ. ખરીદી કરવા જવાના દિવસે મારા ઉત્સાહને કાબુમાં રાખવાનુ અઘરું કામ હતુ. બપોરનુ જમવાનુ પુરૂ થતાં બા જલ્દી આરામ કરી લે તે વાસ્તે શેત્રંજી અને ઓશીકું ગોઠવીને તૈયાર કરીને મુકી દેતી. પછી ચા પણ બનાવી આપુ. પણ સૌથી મોટો ભય અતિથિ આવીને ઉભા રહેશે એનો રહેતો. અને એવું બને ત્યારે મારા મનનાં અણગમાનો ભાવ વાંચી ન લે તેથી હું રસોડામાં જઈ ચા બનાવવા લાગી જતી. પછી જલ્દી ચા પતી જાય એ પ્રાર્થના કરતી ઘરના બારણા પાસે ઉભી રહેતી. આ નાની લાગતી વાતોનુ એ સમયે કેટલું મોટું સ્વરૂપ હતું!

એ શનિવારે અમે નવી ખુલેલી કાપડની દુકાને ગયેલા. ડ્રેસ બનાવવા માટે કપડું પસંદ કરવાનુ હતું. “બહેનને પેલા ઉપરના તાકામાંથી બતાવો.” માણસે એકાદ બે ખોલ્યા પણ મારી નજર એક નાજુક લાલ ફૂલોવાળા સફેદ મુલાયમ જ્યોર્જેટ તરફ આકર્ષાઈ. એ ખોલતા મારો ચહેરો ખીલી ઉઠ્યો. મેં બાને કહ્યું, “આ તો લેવું જ છે.” ત્રણ વાર કાપવા માટે માપતા છેલ્લે જરા કાણા દેખાયા. બાને લાગ્યુ કે સારૂ કાપડ નથી. અગ્યાર વર્ષની હું, આંખમાં આંસુ છુપાવવા એક બાજુ જઈ ઉભી રહી. બાએ મારી લાગણી ન દુભાય તેથી સંમતિ આપી કાપડ લઈ આપ્યુ. ખૂબ હોંશથી ડ્રેસ તૈયાર થઈ ગયો અને ‘સાંચવીને ખાસ પ્રસંગે પહેરવાનો’ એવી સલાહ સાથે મારા કબાટના ખાનામાં ગોઠવાયો. એ લાલ ફૂલવાળા સફેદ ડ્રેસને ખોલવો, ને ફરી સંકેલવો, મુલાયમ કાપડ પર નાજુક હાથ ફેરવવો, એ ગમતી પ્રવૃત્તિઓ હતી.

એક દિવસ મારી તબિયત ખરાબ લાગતાં મારા ડોક્ટરમામાને દવાખાને બા લઈ ગયા. એ સમયે બહુ કોમળતા બતાવવાની રીત નહોતી. દવા લઈ ચાલતા ઘરે આવી સુઈ ગઈ. બા નોકરી પર ગયા. આખી બપોર શ્વાસ લેતા ખુબ દર્દ થયું ત્યારે ન્યુમોનિયા એક ગંભીર બીમારી છે એ બધાના ધ્યાનમાં આવ્યુ. પછીના પાંચેક દિવસ કેમ ગયા એની મને સભાનતા નહોતી. જ્યારે આંખ ખોલી જોતી તો મા-બાપુજીના ચિંતિત ચહેરા અને ભાઈ રૂમની અંદર બહાર આવ-જા કરતો દેખાતો. બાને વધારે ચિંતાનુ કારણ એ પણ હતું કે થોડા મહિનાઓ પહેલા જ, બે દિવસના તાવમાં, મારી પાંચ વર્ષની બહેન અમે ગુમાવી હતી. એ આઘાત ઘેરો ઘૂંટાતો હતો.

પાંચમે દિવસે મારી તબિયત જરા સારી લાગતા મને તાજગી લાગે માટે સ્પંન્જ બાથની તૈયારી કરી રહ્યા હતા. મારી નજર કબાટમાં ગોઠવાયેલા રાતા ફૂલોવાળા ડ્રેસ પર અટકી રહી હતી. મારા બા પણ મારી નજરને અનુસરી એક સ્મિત સાથે એ ડ્રેસ જોઈ રહ્યા. પછી મને એ ડ્રેસ પહેરાવ્યો. તાજગી ભરી હું મારા ગમતા ડ્રેસમાં ખુશ હતી અને મારો ભાઈ આવીને મજાક કરતાં, દિવસો પછી, હું ખડખડાટ હસી પડી.

મને સ્વસ્થતા આવતા મારી નજર મારા હાથ પર પડતા ખ્યાલ આવ્યો કે મારો અંગુઠો પાતળો દેખાતો હતો. મને ધ્યાનમાં આવ્યુ કે મારૂ વજન ઘણું ઉતરી ગયું હતું. વાહ! મારૂ સપનુ સાકાર થયું.

મારા આરામ કરવાના દિવસો દરમ્યાન ઘણાં મિત્રો આવતા રહેતા. એમાં એક દિવસ મારી બેનપણી હંસા પણ સંકોચ સાથે આવી. હંસાને મારા માટે બહુ લાગણી હતી પણ, હું એની કિંમત નહોતી કરતી અને નજીવા બહાના નીચે થોડા સમયથી બોલતી નહોતી. મારા બા કહેતા કે સ્નેહની કદર ન કરીએ તો સ્નેહ મળતો બંધ થઈ જાય. મારા અબોલા છતાં ય હંસા મારી ખબર કાઢવા આવી તેથી મારૂ દિલ આભારવશ થઈ ગયું. એ માંદગીના સમયે મને એવી ઘણીં અણજાણ અંતર્હિત લાગણીઓની કદર સમજાઈ.

એ દિવસે મારી તબિયત સારી હોવાથી મેં મારા ગુલાબના છોડને મળવાનુ વિચાર્યુ. મારા આશ્ચર્ય અને આનંદ વચ્ચે એક મજાનુ લાલ ગુલાબ હસી રહ્યુ હતુ. બધાને બતાવવા એને જતનથી ઘરમાં લઈ આવી. પણ સામે જ બા બેઠક પર બેસીને એમની કવિતાની નોટમાં લખી રહ્યા હતા. “બા! લો આ તમારા માટે ભેટ.” બાના મુખ પર એ ગુલાબ જેવું જ હાસ્ય ફરક્યું. બીજા દિવસ પછી ગુલાબ દેખાયું નહીં તેથી એ વિષે હું ભુલી ગઈ. પછી આ ઉત્સાહભરી સુકુમારી અનેક પ્રવૃત્તિઓમાં વ્યસ્ત થઈ ગઈ. વર્ષો સાથે લાલ ફૂલોવાળો સફેદ ડ્રેસ, નાનો પડી ગયો હતો તો પણ, હંમેશા સૌથી વધારે મનગમતો બની રહ્યો.

લગ્ન પછી પરદેશ વાસને લીધે, બા અને જન્મભૂમિની મુલાકાતો વચ્ચે કાળક્રમે અવકાશ વધતો રહ્યો.  ૧૯૯૩માં, બાને છેલ્લી વિદાય આપવા વડોદરામાં ભાઈને ઘેર ભેગા થયેલા. ત્યાર બાદ ભારે હૈયે ભાવનગરના ઘરમાં પ્રવેશ કરતાં ઋજુ લાગણીઓ સ્પર્શી ગઈ. બાના કબાટને ખોલી એમની ગમતી ચીજો સાથે મનથી વાતો કરી રહી હતી. એમાં કપડાં પર પડેલી એમની કવિતાની નોટબુકને મેં સહજ ઉત્સુકતાથી ઉઠાવી અને મૃદુ આંગળીઓથી ખોલી. એમાં જતનપૂર્વક ગોઠવેલું લાલ ગુલાબ! હવે મને ખ્યાલ આવ્યો કે મેં આપ્યુ હતુ એના બીજા દિવસ પછી એ ક્યાં સંતાયેલુ હતું! એ જ પુસ્તકની નીચે મારો લાલ ફૂલોવાળો સફેદ ડ્રેસ! એના પર હાથ ફેરવી એની મુલાયમતા અનુભવી રહી હતી.
અચરજ એ થાય છે કે કાળની નદી વહે જાય છે પણ એ કિશોરી તો અહીં જ ઊભી છે!
એવામાં, વર્ષો સુધી બાનુ કામ કરનાર, સંતોકબહેન એમની પૌત્રી મેના સાથે રૂમમાં દાખલ થયા. ડ્રેસને જોઈને એ બોલ્યા કે, “બાને જ્યારે તમારી બહુ યાદ આવતી ત્યારે આ ડ્રેસને હાથમાં લેતા જોયેલા.”

મેં રેશમી યાદોના પુંજને હાથમાં લઈ દિલની નજીક થોડી ક્ષણો પકડી રાખ્યો અને પછી મેનાને પ્રેમથી આપી દીધો. મેના એની દાદી સાથે ચહેકતી બહાર દોડી ગઈ.

હું બાના લાલ ગુલાબવાળા પુસ્તકને લઈ બચપણની યાદમાં લપેટાઈને બેઠી.

——————————-

વિચાર વમળાટ

ઊન્મત્ત  વિચાર,   નિર્વિચારમાં  નમાવી  ને

ડંખતી  ફરિયાદ,નીરવ યાદમાં ભુલાવી  ને

વસમાં   વિરોધને,   સુહાણમાં   સમાવી    ને

અતડા  અંગતને, અણજાણ  જન બનાવી  ને

વાસનાના  વટને,  જ્ઞાનયજ્ઞમાં  હુલાવી   ને

દ્વેષભાવ અગ્નિ,  શાંત શીતળ  બનાવી    ને

પ્રેમના    વહેણમાં,  લઈ  સૌને   સમાવી    ને

નિર્ગુણ   અચેતમાં,       ચેતના   જગાવી   ને

વિષૈલા  વમળાટને,  વિશ્વાસે   વિસારી   દઉં

મનુષ્ જન્મ મળીયો, અણમોલો બનાવી દઉં

—————-

સુહાણ=સમાધાન

અંજલિ

ઠંડી ગરમીની મીઠી રકજક રસતાલે
ઊડ્યો ગુલાલ  શીત સવિતાના ગાલે
રમતો રે તેજપૂંજ ધરતીની ધારે
ગરવું હસીને સરે સૂરજ સવારે

રજનીની   ઓઢણી   સરતી   સંચારે
જડચેતન    સંગત    સુચારુ  સંસારે
સમભાવે   કિરણો  સ્પર્શે  સમતારે
હુંફાળો હાથ ફરે આશા મનતારે

વર્ષાની વાછંટ ને વાદળ વણજારે
રૂપાના બરફફૂલ  ચાદર પથરાવે
સુણતા ભાનુરથના રંજન રણકારે
સંકેલે ગાલીચા જયજય જયકારે

ચેતનનો ચંદરવો સોનેરી જરજરી
અંશુમાન આંગણ  અંજલિ અભર ભરી
———-
અંશુમાન=સૂર્ય

ચિત્રઃ દિલીપ પરીખ

એક વેંત ઉંચી

અસુખ અડકે ના મારે અંતરે
જીવન ઝંઝાળ જાળ જગત રે
ઉડતી રહું એક વેંત ઊંચી કે,
સરતી રેતીની સરત સેર રે

સરખા ઉજાસ મારે આંગણે
નહીં રે પડછાયા મારી પાંપણે
પહેલા આપીને લીધું આપણે
છૉડીને સ્વાર્થ દહર બારણે

વટને વેર્યુ રે ઉભી વાટમાં
માફી લળી મળીહળી વાસમાં
ઈશના અનેક રૂપ રાસમાં
એક એક શ્વાસ એના પ્રાસમાં

ક્ષણ ક્ષણના સ્પંદનો સુગંધમાં
નવલ નવા સર્જન શર બુંદમાં
છો, પહેરી ઓઢી   ફરૂ વૃંદમાં
એકલી  મલપતી મનૉકુંજમાં
——–

સરત=સ્મૃતિ,  દહર=દિલ, શર=પાણી

ચિત્રઃ દિલીપ પરીખ

યાદ ન કરાવ

નહીં રે કરો મારા કાન્હાની વાત,
દિલના દરવાજેથી વાળી લ્યો વાત,
 આરત અક્ષરની ના એને વિસાત,
સખી! નહીં રે કરો મારા કાન્હાની વાત.

ઉધ્ધવજી આવ્યા ને લઈ ગ્યા અમ પ્રાણ,
હવે એની લગનીના ચાલ્યા લખાણ,
 રહેવા રે દયો હવે એના વખાણ,
સખી! નહીં રે કરો મારા કાન્હાની વાત.

રુકમણી બોલાવે દોડી ગ્યા ક્‍હાન,
હવે એની પ્રીત્યુની ત્રીલોકે જાણ,
આકરી રે સૂણવી એ અપહરણ ક્‍હાણ,
સખી! નહીં રે કરો મારા કાન્હાની વાત.

વાતને વિસારૂં  ઘાવ મ્હાણ રે રૂઝાય,
આંખોની ઓઝલમાં નીર જઈ સૂકાય,
જીવ મારો રહીરહીને કળીયે કપાય,
સખી! નહીં રે કરો મારા કાન્હાની વાત.

એંધાણી આજ લહે ધ્યાન મારૂં બ્‍હાર,
અષાઢી અંબર ઝળુંબે મારે દ્વાર,
‘તારો છું’  કહીને આલિંગે ઘનશ્યામ,
સખી! વ્હાલપ વિભોર સૂણું કાન્હાની વાત.

——

પરાવર્તન                                                                   લે. સરયૂ પરીખ

અમેરિકામાં ઘણા વર્ષો રહ્યા પછી, મુશ્કેલીમાં મુકાયેલી ભારતિય બહેનોને મદદ  કરતી સેવાસંસ્થા સાથે હું સંકળાયેલ હતી. એ દિવસે ફોન પર શોના નામની બહેનનો દુઃખી અવાજ મદદ માંગતો હતો. વાતચિત પરથી ખ્યાલ આવ્યો કે મરાઠી, હિન્દી અને અંગેજી ભાષા એ જાણતી હતી. મેં એને મળવા બોલાવી અને એની ગાથા સાંભળી.
“મેં તમને મારૂં નામ શોના કહ્યું પણ, મારૂં ભારતિય નામ  દીપિકા  છે.”

દીપિકા મુંબઈમાં એક પ્રતિષ્ઠિત કુટુંબની હતી. અઢાર વર્ષની ઉંમરનો થનગનાટ અને દૂર દેશના સ્વપ્નાઓનું આકર્ષણ ખાસ કોઈ કારણ વગર સ્વજનો સામે બળવો જગાવી રહ્યા હતા. કોલેજનું પહેલું વર્ષ હમણા પુરું થયેલુ.  એ સમયે ત્રીસેક વર્ષના માણસના પરિચયમાં આવી. પોતે હિંદુ અને એ મુસલમાન અને બીજા બધા ભેદભાવને વિસારે મુકી એની ચાહતમાં ખોવાઈ ગઈ. એની સાથે લગ્ન કરી અમેરિકા આવવા માટે પોતાની ઉંમર, નામ વગેરે અનેક સાંચ જૂઠ કરી, પાછા ફરવાના રસ્તાઓ બંધ કરી, દેશ છોડી, અમેરિકા આવી ગઈ. અહીં નામ શોના રાખ્યુ હતું.

ઘરમાં ત્રાસ સહન કરીને આવતી બહેનોને અમારા જેવા અજાણ્યા પાસે પોતાની જીવન કહાણી કહેવી એ બહુ જ પીડા જનક હોય છે. શોનાને ત્રણ રીતે મદદની જરૂર હતી. એને  પોતાનું, ભાડાનું
ઘર લેવાનુ હતુ.  કોલેજની  ફી  ભરવાની હતી  અને સૌથી  વધારે, વકીલની જરૂર હતી. અમારી સંસ્થાના સભ્યો સામે દરખાસ્ત મુકી. શોનાની ધગશ અને નિશ્ચય વિષે સાંભળ્યા પછી મંજુરી મળી.

અમે અભ્યાસ માટે અને વકીલ માટે પૂરતી મદદ અને ભાડા માટે અમુક મહિનાઓ સુધી મદદ આપવાનું નક્કી કર્યું. હવે તો એને કોઈ રોકી  શકે  એવો  અવરોધ નહોતો. એનો આત્મવિશ્વાસ અને ધગશ બળવાન હતા.
એનો પતિ એને છોડવા માંગતો નહોતો  તેથી  છૂટાછેડા માટે  શોના ને  જ શરૂઆત કરવી પડી.

શોના કહેતી  કે, “મારે મારા બાળકની સંભાળ સિવાય કશું જ નથી જોઈતું.” એ ભણવામાં  અને પોતાના જીવનને વ્યવસ્થિત કરવામાં પૂરા જોશથી વ્યસ્ત થઈ ગઈ. જુદા જુદા કારણો સાથે એના ફોન આવતા રહેતા. કોઈ વખત  બહુ ગભરાઈ જતી. કોર્ટના ધક્કાઓ, મહિનાઓનો વિલંબ અને પરિણામની અનિશ્ચિતતા એને ઘણી વખત  રડાવતા. આવેશમાં  ક્યારેક  કહેતી, “હું મારા દીકરાને લઈને કેનેડા  જતી રહું અને મારો પત્તો જ ન લાગવા દઉં. એને પાઠ  ભણાવવાની  છું.”  એના વિચારોથી મને ચિંતા થઈ જતી. એની સાથે કલાકેક વાતો કરી અને  કેટલી  મુશ્કેલીઓ આવી  શકે  એ સમજાવી, એને શાંત કરી ઘેર મોકલતી. મને એટલી નિરાંત હતી  કે  એ મને પૂછ્યાં વગર કોઈ  પગલું નહીં ભરે.

ઘણી વખત એનો ઉત્સાહભર્યો અવાજ સંભળાય, “દીદી, મને બધા વિષયોમાં ‘એ’ ગ્રેડ મળી છે.” શોનાને સ્કોલરશીપ મળવાની શરૂ થતાં અમારી સંસ્થાને થોડી રાહત મળી.
ઘણાં મહિનાઓની ખેંચતાણ પછી છૂટાછેડાનુ પરિણામ આવ્યું. બન્ને મા બાપને દીકરાની સરખી જવાબદારી લેવાનો હૂકમ હતો. હવે શોનાને ખૂબ ધીરજ અને કુનેહથી પતિને નારાજ કર્યા વગર રસ્તો કાઢવાનો હતો. કોલેજમાં એને કોઈ અમેરિકન મિત્ર હોવાનો ઈશારો કરેલો. કહેતી હતી કે બહુ વિશ્વાસપાત્ર છે. એક વખત એના પતિના બહુ આગ્રહથી એને ત્યાં  દિવસ રહેવા ગયેલી. બીજે દિવસે કારમાં શોનાને એનો પતિ મારતો હતો એ જોઈ પડોશીએ પોલીસ બોલાવી. ત્યાર પછી એના પતિને અમેરિકા છોડવાની નોટીસ મળેલી.  ફરી એ અમેરિકામાં પ્રવેશ ન કરી  શકે એવો પણ હુકમ હતો.

શોના  બરાબર યોજના  કર્યા  પછી  ભારત ગઈ  હતી અને એના  માતપિતાની  માફી  માગી પ્રેમથી એમની સાથે રહી. એ  લોકો  પણ  પૌત્રને  મળીને  ખુશ  હતા. મુંબઈમાં, શોના  રોજ  થોડા કલાકો  દીકરાને પોતાના  પિયર લઈ  આવતી  અને  પતિના, ઘર  રાખીને  સાથે  રહેવાના, સપના  સાથે  સમંતિ  આપે  રાખતી. માઈકલ દિલ્હી આવી ગયો હતો અને અમેરિકાની  ત્રણ  ટીકીટૉ  લઈ  રાખી  હતી. નક્કી કરેલા દિવસે, શોના રોજની જેમ દીકરાને લઈને  નીકળી અને મુંબઈથી  સીધી  દિલ્હી  જવા રવાના થઈ ગઈ. પછી  દિલ્હીથી  ત્રણે  જણા  અમેરિકા  આવતા  રહ્યા.
જરા  અટકી ને પછી ગળગળા અવાજે બોલી, “મારા દીકરાને  પિતાના  પ્યારથી  વંચિત નથી  રાખવો,
પણ યોગ્ય પરિસ્થિતિની રાહ જોવી જ રહી. તમારા સૌના સહારે, શોના આજે  ફરી દીપિકા બની છે.”

સાત વર્ષ  પહેલાં  અણસમજમાં  રસ્તો ભૂલેલી  દીપિકા  પાછી  ફરી, ખંત  અને  વિશ્વાસ સાથે  સાચે  રસ્તે  પગલા માંડી  રહી  હતી.

———–

અણસમજ

એક    કિશોરી    કરતી    ભૂલ
ખૂંચતી  રહે  જનમભર    શૂલ

મા  એને   મંદિર   લઈ   જાતા
બાપુ  મહત્   મુખી   કહેવાતા
સહજ હતા સુખ ને સગવડતા
મોજ  શોખ   એને   પરવડતા

અધ્યાપનમાં  આગળ   ભણતાં
મુલાકાત   થઈ    હરતા  ફરતાં
યૌવન  જોમ   હ્રદયમાં   છલકે
સપના ખુલી  આંખમાં   હલકે

ભોળું   મન   લલચાવે    વાતો
હિંદુ  મુસ્લીમ   વીસરી   જાતો
ઉંમર  ભેદ   ને   જૂઠી     શર્તો
લેતી   માત્રિ    વિરોધી   રસ્તો

નવો   દેશ   ને  પતિ   પાવરધો
પિંજરમાં   એનાં    વિતે   વર્ષો
બાળ  શિશુસહ  ઉદાસ  આંખો
છૂટવાને      ફડફડતી     પાંખો

મ્હાણ  પકડતી  હાથ  અજાણ્યા
આત્મજ્ઞાન    શ્રધ્ધાને    જાણ્યા
સપ્તપદીના          સાતવર્ષમાં
બન્યા  હતાં જે  સાવ અજાણ્યા

મડાગાંઠ   જે    પડી    ગયેલી
ખુલી   તોય   ગૂંચવાઇ  પડેલી
ખેંચતાણ   ને    જોરા   જોરી
વચમાં  બાળક   પરવશ   દોરી

સુલજાવીને     વિકટ     વૃત્તને
લઈને     ચાલી    બાળ પુત્રને
સ્થિર  ચરણ  ને  દોર   હાથમાં
ઉજ્વલ  ભાવિ  નવા  સાથમાં

જાગ્રત  છે   એ  આજ  પછીથી
જીવનમંત્ર   સત   કર્મ  વચનથી
ફૂલ  કળી  ફરી  નિર્મળ ખીલતી
પ્રેમ  પર્ણ  પર  વાછંટ   ઝીલતી

———————-

Turn Around

I had been a volunteer for a domestic violence organization for many years when one day I received a call requesting help from a young, educated Indian woman. She was calling from a women’s shelter where she had been staying for the last three months with her five-year-old son.

She was a petite, smart-looking young woman. But her face carried lines of worry.  She said, “I told you that my name is Shona, but my given name is Deepika.”

She was from a prestigious family in Mumbai. When she had met her husband, he was 30 and she was only 18 and had just finished her first year of college. As a teenager she had big dreams and was rebellious. When she was given the opportunity to go to America, she forgot that she was a Hindu and he was a Muslim. She thought that she was in love and ignored all the warning signs. They lied about her age and used several other tricks to get her visa. Deepika came to the USA and closed all doors behind her in India. She became Shona.

With tears in her eyes, she said, “My family was so ashamed. They told people that I had gone to the USA for studies.”

Her husband worked in an automobile garage. Shona was working in a gift shop. She had a good relationship with the owner of the shop and did her job well.  But her husband had become abusive. Two years after their marriage, she gave birth to a son. The rough treatment from her husband was hard on her. One time she had to call the police. The situation had become unbearable at home, so she had taken this desperate step of moving to the shelter.

When she came to see me, she had just been informed that she needed to move out of the women’s shelter. She was studying at the local community college to be a nurse’s assistant, and her ultimate goal was to become a nurse.  She was seeking financial and emotional support.  She needed money to rent her own apartment, to pay college fees, and to get a good lawyer. I presented her case to the board of the domestic violence organization. They were impressed by her determination and the desire to become a professional individual. We approved rent money for several months, paid her college fees in full, and found her a lawyer.

Now Shona was able to focus on her studies and her son.  She filed for divorce. She said that she did not want anything except custody of her son. But things have a way of getting complicated. So many times she would call me in total frustration:  the long delays in the court system, the uncertainties and responsibilities.  It concerned me when she said, “I will escape to Canada with my son and make sure that he can never find us. I need to teach him a lesson.” I would try to calm her down and point out the legal problems that would arise for her if she were to do something so desperate. In time, I felt assured that she would not do anything rash.

Now and then I would hear her excited voice on the phone.  “Saryu!  Guess what?  I got A’s in all of my classes!” She received a scholarship for the following semester so it was less of a burden on our organization.

Her divorce was finalized, and Shona got joint custody of their son. She realized that she had to be more careful and maintain cordial relations with her ex. In the meantime, she was getting to know one young man named Michael. She said he was very kind and trustworthy.

Upon her former husband’s insistence, one day she visited him for several hours. But when she was leaving, a neighbor saw him hit her. The neighbor called the police. After that he was ordered to leave the country with no option to re-enter.

But all this time, her ex was confident that Shona would come back to him. He insisted on taking their son back to India with him. He said, “Over there, everything will be back to normal. You come later, and I will keep you in comfort.”  Shona had to agree with a heavy heart. She was barely supporting herself and had at least two more semesters to study. She knew his sister in India would take good care of her son.

Shona secretly married Michael and had prepared the necessary passports for herself and her son. She finished her final exam and flew to Mumbai the next day.

Her ex had rented them an apartment and had made plans for their life together. Shona made peace with her family and let them know her situation. Every day she would take her son to her parents’ house at a specific time. As planned, Michael quietly came to Delhi and booked three tickets to fly back to America.

One day, with the pretext of going to her parents’ house, she left with her son and instead took a flight from Mumbai to Delhi, where they met Michael. From there, Michael, Shona and her son flew safely back to the U.S.

I was surprised to hear her excited voice on the phone. “Saryu! Guess why I sound so happy!  It is because my son is right here sitting next to me. We just got back from India. Thank you for giving me the chance to become Deepika once again.”

I felt the happy vibrations of a mother’s heart.

The veil of desires and greed prevents a person from looking at the realities.
The experience leaves the un-repairable bruises long after coming out of the situation.
Almost seven years ago, as a teenager the choices she made, has cost her a lot.

————–

દિવાળીનો મર્મ
અગ્યારસઃ
અગ્યારસ  ઉપરવાસ,તપ ને નિયમન
વિખરાયલ વ્રુતિઓનો  સંયોજક   દિન

બારસઃ
વાક બારસ,  વિમળ  વાણી   વરદાન
દેવી  મા  શારદા, સમર્પણ  આ  દિન

ધનતેરસ
ધનતેરસ, સમજાવે  સૃષ્ટિની    વૃષ્ટિ
યોગ્ય વ્યય સંચય  સમતોલન આ દિન

ચૌદશ
કાળી ચૌદશ,  મનઃ  ક્લેશનુ   મરદન
નષ્ટ કષ્ટ  કકળાટો,     ગોષ્ઠીનો દિન

દિવાળી
દિવાળી  આજ, મધુ-દીપ  હું  જલાવુ
અંતઃકરણ  અજવાળે  શાંતિનો     દિન

Her Dry Tears

While living in Houston, I was invited to be a Board member for a volunteer domestic violence organization.   That week I was monitoring calls.  In the middle of the afternoon, I got a call from a far-away state. The lady said she had a niece named Reema in India whose five-year-old daughter and husband were living in the Houston area. Two years prior, they had all gone to India for a short visit, and Reema was tricked into staying in India while her in-laws brought her child back to the U.S.  She was left without her passport so she could not re-enter the U.S.

The situation seemed beyond the capacity of our small nonprofit organization. Reema’s aunt kept on calling me, saying that we were her last hope. By that time, Reema had secured her passport and she was ready to come to Houston.  I presented her case to the Board and we accepted her as our client.  As a volunteer this was such a new experience for me.

Reema came to Houston with her aunt, Monabua, and I went to see them. Reema was quiet, somewhat dull.  She was 32-years-old and had education as a pharmacist in India. I became very hopeful with the idea that we could help her to get her license as a pharmacist to work in the U.S. They both did not share my enthusiasm.  I was unsure as to why at the time. Monabua arranged a meeting with Reema’s husband.  They all sat down together for all of ten minutes.  It was very clear that he wanted a divorce and she wanted to see her child.  Monabua hired a lawyer before she went back to her home state.

Reema was left in my care.  I managed to get her a place in the Women’s shelter. I started hearing about her inability to follow simple rules. I would get calls from her from all over town saying she missed her ride. I felt sorry for her for getting into these troubles because of her lack of attention.  I got her all the necessary materials to study for her pharmacy exam, but I never saw her open a single book.  She had some excuse every time.  After two weeks I talked to a manager in a chain store, and out of her kindness she gave Reema a job.  The next step was to find her an apartment, for which our organization would initially pay the rent. Fortunately, I saw an advertisement for a room to rent in the house of a divorced young mother with a baby. Meanwhile,
I tried to talk to Reema’s husband, but he would only politely give me his lawyer’s number.

She did not have transportation, so my duty was to drive her around. Her attitude and lack of efficiency were frustrating. On the first day of work my husband Dilip and I both went to pick her up early in the morning but she had overslept.  But we were glad that now she had a job. I thought that she should have a car. In my neighborhood, I spotted a car for sale, and the owners were kind enough to reduce the price. I proposed to the Board that we loan her the money which she may pay back. There was disagreement about this unprecedented help to the victim. After a lot of discussion, Reema got that money. I got used to the phone ringing early in the morning with questions like, “Where are my car keys?”  I would tell her to look in her heavily-loaded  purse again. One night at ten o’clock she called after work saying, “My car does not start.” After some questions I asked her to check the gear, which had been in Drive.

She was depressed most of the time, so I got her a psychiatrist to help her. Depression is a vicious cycle of cause and effect. I felt compassion for all  parties involved. Her actions made me realize that how important it is to have a functional brain, common sense, and intelligence to get us through difficult situations.

By court order, the day of meeting with her daughter had arrived. She dressed up nicely and took some toys with her. The meeting place, a mall, was one hour away and this was the first time I was to meet her husband. To be safe, Dilip drove us there.

The little girl was not ready to let go of her father’s hand. She was gently forced to sit near her mother while the father sat nearby so she could see him. The child had to spend one hour with her mother. She was in tears and all she talked about was her dad. Reema took her around for a little walk and when they came back, the child was all smiles at seeing her father. Reema later told us that it was the only time she saw her smile. In following visits she remained distant from Reema.

Reema was managing her life with lots of help from us. After about six months, the court decision was to give custody of the child to her father with visiting options for Reema. She got some money, but she had to pay child support. She had lived in Houston as a married woman for two years but no one came forward to say that she was a capable mother. She told me often that no one cared for her except me.

She was then let go from her job. She moved back to the shelter. On moving day I had told her to pack her things so I could help her to load at three o’clock. When I arrived, she was running in circles, doing many things and accomplishing very little. We loaded things as they were and I told her that at the shelter she would have plenty of time to sort things out. I talked to her aunt and we both felt that she had to live with some family members.  She just wasn’t able to function on her own. She did not want to go back to live with her widowed mother in India.

Reema ended up moving to her aunt’s home hundreds of miles away.  She left some important papers in her car, which she had parked at our home. When I opened the car door, I found it was full of junk. So day by day I had to empty the car to prepare it for sale. The car was sold, and to be kind to her I gave her the money. She had been oblivious to the fact that it was the organization that had bought her the car!  After my explanation, she thanked the organization properly.

She had to come for the scheduled meetings to visit her child, but the trips were too expensive for her. I suggested that she go back to India and be someone of whom a daughter could be proud.  After a year or so, I received a phone call. “Saryu! I miss you. I am going to India. I don’t know what will be next! Thank you very much for giving me a chance to see my child again.”

She was a victim of her own attitude and in turn she became victim of her own people. An organization can help but the success of a survivor depends upon her own instinct and intelligence.

Depression-Cause and Effect

In the dark corner with ghosts
I paid a heavy depression cost;
God gave me a sweet angel
and her to you, I simply lost.

Some kind people do care
But relation is a two-way affair,
I feel barren, dull within
Have nothing much to share.

They say my tasks are all undone
But I have been busy, overwhelmed;
I saw good fortune dance away
Leaned on someone else’s sway.

My life is a thick layer of clouds
I fall and fall, no one to hold;
I hope and pray a spark in night,
may ignite the dim internal light.

——–

સૂકાયેલા આંસુ

નિરાશા ; કારણ-પરિણામ

આ નિરાશાના અંધારે ઓરડે,
એકલતા દર્દની દીવાલમાં,
હિબકા ભરૂને હસુ બાવલી,

પ્રભુએ આપેલી  મને એક પરી,
શોધુ હું ક્યમ ગલી અંધારી.
બોલાવું તો ય  દૂર ગઈ સરી.

કોને કોસુ ને કોને  પરહરૂં!
મારી કિસ્મતનું પતંગિયું,
અન્ય કોઈ સંગમાં ઊડી રહ્યું.

પડતી આથડતી  અવકાશમાં,
ખુલ્લી બારી ને મન મુંજાયું,
હું જ  ખુલા દ્વાર જઈ ભીડાવું.

પૂર્ણવિરામ

ધકધક   ધડકે  દિલ, ઉમટતી અક્ષરમાં અધીરતા,
ફરતા   પાને   અરે,  અધૂરી   વાર્તાની   ઉત્સુકતા!

પાંખડીઓ વિખરાય, વળગતી મૃદુ મંદ લોલુપતા,
સંગ સમીર સુગંધ  ખીલાવે  કળીઓની માદકતા!

પ્રથમ પ્રેમના અણસારે જો હસી ઊઠી આર્જવતા,
અર્ધ ચંદ્ર   સા   અર્ધ  કળાએ   ઓષ્ઠોની કોમળતા!

કહું કે નાકહું! વળવળતી આ અકળાવે વ્યાકુળતા,
કંઠ    કેડીએ   અટવાયેલા   શબ્દોની     વિહ્વળતા!

 ટપટપ ઝરતા આંસુ ઝાલર, સૂની રાહ નીરવતા,
આશ  ઝરૂખે   અર્ધ ખુલેલા   નયનોમાં  આતુરતા!

સર્જનના સરવાણી ફોરાં અગમનિગમ ધસમસતા,
મંઝિલ સરોવર વારી  મળતા સ્થિર સ્થગિત તરલતા!

પૂર્ણ  ચન્દ્ર   ને   પૂર્ણ   કર્મનો    પૂર્ણાનંદ     ઝલકતા,
પૂર્ણ   થતા પૂસ્તકની    પૂંઠે   કવિની સૂની  રસિકતા!

———-
અધૂરા કાર્યને પૂર્ણ કરવાનો ઊત્સાહ પછી,
પુસ્તક પુરૂ થતાં થોડો સમય અનુભવાયેલી રૂક્ષતા.