રચના
એક બપોરે હું મારી વ્હાલી સખી રચનાને અહોભાવથી જોઈ રહી હતી. નવા જ તૈયાર થયેલા ચણિયા ચોળી, કેવા સિવાયા છે એ જોવા માટે, પહેરેલા. એના મમ્મી રૂમમાં દાખલ થતાં જ એમનાં બોલાયેલા શબ્દો, “અહો! મારી રચના રાજકુમારી.” નીકળેલા, એ આજે એમ જ યાદ આવી ગયા. મારી એ બાલ સખીના લગ્ન દૂરના શહેરમાં હતાં. રચના અને મારી ઘણી માંગણી છતાં મારા મમ્મી પાપાએ મને મોકલવાની ના પાડી.
હું મારા ઘેર અમારી મીઠી મિત્રતાના મનરવમાં ખોવાયેલી. રચના મોટા શહેરમાં ઉછરેલી. અમારે ગામ લગભગ દર વર્ષે એના નાનીને ઘેર વેકેશનમાં આવતી. એના મામા-મામી માસી વગેરેથી ભર્યા ઘરમાં મારા ભાઈ અને મારી જેવા ઘણા મિત્રોનો જમેલો ચાલુ હોય. રમત ગમત અને વાતોમાં ખુબ સ્નેહભર્યુ વર્તન અને નમ્રતા અમને બધાને મર્યાદામાં રાખતાં. મારા કરતાં ત્રણ વર્ષ મોટી તો પણ અમે ખાસ બેનપણીઓ બની ગયેલા. રચના હંમેશા કહેતી કે, “અભ્યાસ વગેરે સરસ રીતે કરીશ પણ મારુ ભવિષ્ય તો એક સરસ મજાનુ ઘર અને કુટુંબના સપના જુએ છે.”
જ્યારે એનુ લગ્ન નક્કી થયું ત્યારે રચનાએ કાગળમાં લખ્યુ હતું કે અજય એમની જ્ઞાતિનો જ છે. મીલીટરીમાં હોવાથી દેશની સરહદ પર છે પણ રચનાના મોટાભાઈ પણ મીલીટરીમાં હોવાથી બરાબર તપાસ કરીને પસંદગી કરી છે, “અને મારા તરફથી એટલુ જ કહું કે -મેરે મહબૂબમે ક્યા નહીં!” લગ્ન પછી પંદર દિવસમાં રચના એક દિવસ અમને મળવા આવેલી અને ખુશ હતી. નવો સંસાર શરૂ કરવાની અનેક વાતો કરતી રહી. અજય નહીં આવેલ તેથી હું ક્યારેય એને મળેલી નહીં. બે મહિના પછી એ સરહદ પર અજય સાથે રહેવા જવાની હતી. અમને થયું વાહ! ચલચિત્રની વાર્તા જેવું સરસ બધુ ગોઠવાઈ ગયું.
પછી છએક મહિના સુધી રચનાના કાંઈ સમાચાર નહોતા તેથી હું કલ્પના કરતી રહેતી કે એ કેવી આનંદમાં હશે અને કેટલા ઉત્સાહથી એનો ઘર સંસાર ગુંજતો હશે! એવામાં એક દિવસ એના માસીના બેનપણી ઘેર આવ્યા અને કહે, “રચના તો એના મમ્મીને ઘેર પાછી આવતી રહી છે.”
મને આ સમાચાર તીરની જેમ વાગ્યા. હું માનવા કે કોઈને કહેવા તૈયાર ન હતી. મારી સખી, જે દર પંદર દિવસે લાંબો કાગળ લખતી, તે સાવ ચુપ થઈને દૂર દેશમાં ઝાણે ખોવાઈ ગઈ. એના ઉડતા સમાચારો આવતા. લગભગ એક વર્ષ પછી કોઈ મિત્રના લગ્ન પ્રસંગે અમારા ગામ આવી ત્યારે મારે ઘેર ઓચિંતા આવીને ઊભી રહી. અમારી બન્નેની આંખો મળતા જ કસીને બાંધેલી હિંમતની પાળ તુટી પડી અને આંસુ ધસી આવ્યા. એ રાત્રે અગાશીના એકાંતમાં એણે બધી વાત વિસ્તારથી કહી.
રચના ધીમેથી બોલી, “મારા લગ્ન ધામધુમથી થઈ ગયા. શ્વશુર પક્ષમાં ખુબ ખુશીના માહોલમાં અતડા રહેતા અજયને મેં ‘ગંભીર સ્વભાવ’ હશે એમ માની લીધો. સુહાગ રાત ખાસ વિશિષ્ઠ ન હતી. મારા મનને “સંમતિ લગ્નમાં પ્રેમલગ્નનો ઉત્સાહ ન હોય એ સ્વાભાવિક છે” એમ મનાવી લીધું. “અજયને ફરી સરહદ પર એના રહેઠાણ પર પંહોચવાનુ હતું અને હું મમ્મીને ઘેર ત્રણ અઠવાડિયા માટે ગઈ હતી. બધો જરૂરી સામાન લઈ અતિ ઉત્સાહથી મારૂ ઘર વસાવવા અજય પાંસે પહોંચી ગઈ. ઠંડો આવકાર અને નોકર ટોમીની સતત હાજરીથી મને જરા અચરજ થયું પણ મારા આદર્શ પત્ની બનવાના અરમાનોને અજય વિષે કશુ અજુગતુ દેખાતુ જ નહોતુ. પહેલા એક બે દિવસ તો હું પણ થાકેલી હતી તેથી તેની ઉર્મિરહિત વર્તણુક મને ખાસ ધ્યાનમાં ન આવી પણ ત્રીજી રાત્રે મેં સ્નેહથી પુછ્યું કે,’કેમ દૂર સુતો છે?’ તો સરખો જવાબ આપ્યા વગર પડખુ ફરીને ઉંઘી ગયો. રાતના અંધારામાં મારા આંસુ સુકાઈને નીરવ બની ગયા.
“એક વખત બપોરે હું બહારથી ખરીદી કરીને આવી ત્યારે ટોમીને અમારા શયનખંડમાંથી જલ્દીથી બહાર નીકળતા જોયો, પણ સવાલ પુછતા મને સંકોચ થયો. આમ મુંઝવણ અને ઉષ્માહીન ઘરમાં પંદરેક દિવસ ગયા હતાં. એ રાત્રે હું નવરાત્રીના પ્રથમ દિવસે બાજુમાં ગરબા અને માતાજીની આરતીમાં ગયેલી. મન બહુ ન લાગ્યુ તેથી વહેલી ઘેર આવી અજયને ચમકાવવા અમારા રૂમમાં જઈને ઊભી રહી પણ અજય અને ટોમીને એકબીજા સાથે વીંટળાયને સુતેલા જોઈ મારા પર જ વીજળી ત્રાટકી!
“ટોમી જટ ઉઠીને જતો રહ્યો પણ પછીની અજયની વર્તણુંકથી મને અત્યંત દુખ થયું. કશા સંકોચ કે શરમ વગર એ બોલ્યો, “સારૂ, હવે તને આ બાબતની ખબર પડી ગઈ. હાં, ટોમી આપણા જીવનનો હિસ્સો બનીને રહેશે.” તરત તો હું કશુ બોલી ન શકી. બહારના રૂમમાં આખી રાત મારા ભવિષ્ય, મારા સ્વજનો અને સમાજ વિષે વિચાર કરતી આંસુ સારતી રહી. એ રાતની એકલતા હું ક્યારેય ભૂલી નહીં શકું.
“બીજે દિવસે સવારમાં અજય આવીને મારી સામે બેઠો.
મારો પહેલો પ્રશ્ન, ‘તમે મારી સાથે લગ્ન શામાટે કર્યા?’ મને મનમાં એટલી બળતરા થતી હતી કે એની સાથે નજર મેળવવાની શક્ય ન હતી. ‘તું પણ મને પસંદ છે. અને ઘરના લોકો એટલા લગ્ન કરાવવા માટે પાછળ પડેલા હતાં કે મારે ના પાડવાનુ કોઈ કારણ જ ધ્યાનમાં નહોતા લેતા. અંતે તારી સાથે બધુ સરળતાથી ગોઠવાઈ ગયું અને મને લાગ્યુ કે તું મને સ્વીકારીશ.’
‘તમે મારી જિંદગી બરબાદ કરી નાખી.’ એવા મારા નિશ્વાસ પર એ કહે, ‘તું જરા સહકાર આપશે તો બધુ ઠીક થઈ જશે.’
“એ માણસની બેદરકારી અને બેજવાબદારી ભરી વાતો સાંભળી હું અવાચક થઈ ગઈ.
એ ઘડીએ બધુ તોડી ફોડીને ભાગી જવાનુ મન થઈ ગયું પણ મમ્મી-પપ્પા અને ભાઈઓને કેટલો મોટો ધક્કો લાગશે એ વિચારે અટકી ગઈ. કદાચ આ માણસમાં પરિવર્તન લાવી શકું! પ્રયત્ન તો કરવો જ રહ્યો.
“ત્રીજી રાત્રે હું અમારી પથારીમાં સુવા ગઈ ત્યાં થોડી વારમાં ટોમી આવીને અજયની બીજી તરફ સુઈ ગયો. મારાથી આ સહન ન થતાં એ દિવસથી મેં એ રૂમમાં રાતના પગ મુકવાનુ બંધ કર્યુ. દિવસે અનેક રીતે સમજાવવા અને તેને સમજવા મેં પ્રયત્ન કરી જોયો.
“એ અઠવાડીયાના અંતે મમ્મી આવ્યા. એ તો ઉમંગ સાથે એની રચનાને ઘેર થોડા દિવસ રહેવા આવ્યા હતાં. મારો ઉતરેલો ચહેરો અને નિસ્તેજ આંખો જોઈ સમજી ગયા કે ‘કાંઈક મુશ્કેલી છે.’ પણ આવી અજુગતી પરિસ્થિતિ હશે એની કલ્પના સુધ્ધા ન હતી. બે દિવસ પછી ગમેતેમ હિંમ્મત ભેગી કરી પહેલી વખત વિચારોને શબ્દોમાં ગોઠવી મમ્મીને વાત કરી. એમના મુખ પર નિરાશા, ગુસ્સો, અસહાયતાના ભાવો રડી રહ્યા. અજયના વર્તનમાં ઉપેક્ષા અને રૂક્ષતા જોઈ એની સાથે વાત કરવાનો કશો અર્થ માને ન દેખાયો. હવે શું?
“મેં અજય સાથે વાત કરી કે અમારૂ લગ્નજીવન બચાવવા કોઈ પણ ઉપાય બતાવે તો હું સહકાર આપવા તૈયાર છું. પણ, એ તો, ‘એનો ટોમી સાથેનો સંબધ સૌથી વધારે મહત્વનો છે એ સ્વીકારી આગળ વધવા તૈયાર હોંઉ તો જ વાત કરવાનો અર્થ છે,’
એમ જણાવી ચૂપ થઈ ગયો. હવે નિર્ણય મારે લેવાનો હતો. મમ્મી સાથે મારી માનસિક અવદશાની રાતદિવસ વિશ્લેશણ કરતા અંતે, ‘મારો એમાં કશો વાંક નથી’ એટલો આત્મવિશ્વાસ આવ્યો.
“કાંપતા અવાજે અજયને મેં જણાવ્યુ કે, ‘આપણા સંબંધનુ નિધન થઈ રહ્યુ છે અને તને હત્યારાના સ્વરૂપમાં જોઈ રહી છું. મને અને મારા સ્વજનોને વિના વાંકે આટલુ દુઃખ પંહોચડવા માટે તારો વિશ્વેશ્વર ન્યાય કરશે.’
“મહિનાઓથી પ્રયત્ન કરૂં છું, પણ આ મારા દિલના અરીસા પર જાળા ઘેરાયેલા છે તે સાફ નથી થતાં. ફરી ક્યારે હસી શકીશ!
મારા માટે જ નહીં, ઘરના લોકો માટે પણ મારા ભવિષ્યનો દોર મારે જલ્દી હાથમાં લેવો પડશે.”
ત્યાર પછી થોડા સમયમાં જ રચનાએ ઘણી અઘરી પરિક્ષા પાસ કરી ઉંચી પદવી પ્રાપ્ત કરી, સફળ વ્યવસાયિક જીવન વ્યવસ્થિત રીતે શરૂ કર્યુ. આધ્યાત્મિક અને સેવા પ્રવૃત્તિઓમાં પણ ઘણો ફાળો આપ્યો. સફર દરમ્યાન કેટલીક તક આવી અને ગઈ, પણ એના દિલને જીતનાર ફરી એના જીવનમાં કોઈ આવ્યો જ નહીં. માતા-પિતાના ગયા પછી અને ભાઈઓ સાથેની પલક જલક મુલાકાત વચ્ચે એકલતાની સંવેદના ઘણી વખત થઈ આવતી.
છેલ્લે એક પ્રસંગ વિષે રચના કહેતી હતી. “નિવૃત્ત થયેલા મીલીટરીના સભ્યોને ભેટ આપવાના મેળવડામાં હું અતિથિ વિશેષ હતી. એમાં અજયનુ નામ બોલાતા મારૂ હ્રદય એક ધડકન ચૂકી ગયું. મંચ પર આવીને ભેટ લેતા મારી સામે નજર ન મિલાવી શક્યો. મેં જોયુ કે સાવ નબળો લાગતો હતો અને ધીમે ધીમે જઈ ટોમીની બાજુમાં બેઠો.
મારા મનમાં ચણચણાટી થઈ કે એની સાથે કોઈ છે, જ્યારે હું એકલી છું!”
અમારી રચના રાજકુમારી આજે યોગ્ય જીવનસાથી સાથે હોત તો બહોળા કુટુંબથી ઘેરાયેલી હોત.
————
મારી રચના રાજકુમારી
ત્રણ ભાઈની એક જ બ્હેની ગરવી ને લાડકડી,
માની મમતા બોલે, “મારી રચના રાજકુમારી.”
અમન ચમનમાં ઉછરી કન્યા હીર દોરને ઝાલી,
દુધ મળે જો માંગે પાણી, દીકરી સૌની વ્હાલી.
ભણીગણીને આશ ઉંમરે રાહ જુએ સાજનની,
અલકમલક્માં શોધ ચલાવી ઉમંગથી પરણાવી.
પ્રથમ રાત્રીના રંગીન સપના દાજ્યા પરણ્યા બોલે,
“મને ગમે આ નોકર બંદો, પહેલો એ પ્રેમી છે.
મારી માની ટીકટીક કચકચ, કંટળ્યો’તો એવો ,
લગ્ન કરીને લાવ્યો તુજને, છોડવવાને પીછો.”
ભોળી રચના ઘણી ઝઝૂમી ગૃહ ખંડન અટકાવે,
એક એક પળ અગણિત ડંખો,સહી સહી સમજાવે.
અરે! વિંખાયો માળો એનો શરૂ શરૂના રસ્તે.
અંતે ચાલી એક અટુલી લાંબા જીવન રસ્તે,
હોત અગર જો સોણો સાથી સહેજે પ્રેમ પીરસતી,
ઘેરાયેલી હોત કુટુંબમાં આજે પ્યાર જતનથી.
————
Rachnaa, Our Princess
One afternoon, I was looking at my best friend Rachnaa dressed in her new purple dress. Her mother entered the room and words easily expressed her sentiments. She had said, “Oh! Our pretty princess.”
I was remembering so many things about her today because she was getting married and my parents did not give me permission to attend her wedding in a far away city. Every summer Rachnaa used to come to her grandmother’s house in our town. Their house was always crowded with family members and friends while Rachnaa and her three brothers were there. Rachnaa, a sweet loving girl, was a reason for our group of friends to remain connected for all those years.
Rachnaa was three years older than me, but we were best friends and I somewhat worshipped her. She used to say, “I will get the best education possible. But my dream is to have a nice family life, a sweet little home with children, but not too many!” And she would giggle.
She had written all about her choice-marriage with a military man, named Ajay. Since Rachnaa’s older brother was in the military, he had found him for her. He was of the same cast and his family was in Mumbai. She had said about her feelings toward him, “What can I say? He is The One.”
Fifteen days after her wedding, she came for a day trip to our town while her husband stayed with some of his relatives. Rachnaa was very excited about her new family and her plan to go and live with her husband on the border.
After that I did not hear from her, so I was happily imagining her being totally submerged in her new life. Everything seemed like a story written for a great movie. But after some time, I was crushed to hear from her aunt’s friend that Rachnaa had returned to her parents’ house in the last several months. I did not want to believe it or to repeat it to anyone with a wishful thought that this bad
news would go away.
It was almost one year since her marriage. One day Rachnaa came to my house unexpectedly. We looked into each other’s eyes and started crying. She had come to attend a wedding in my town. In the quiet of the night she told me about
her painful encounter.
Rachnaa said, “I was on cloud nine! My in-laws were pleased with me, but Ajay was mostly quiet around me. I thought maybe he was a loner. The first night was nothing special. I thought, ‘Naturally! Ours is a choice marriage, not a love marriage.’
“He went to his posting and I went to my mother’s for two weeks. Then I went to join him in our new home. I was all set to start my new life. I was prepared to take any challenge life would throw at me because I thought that my partner Ajay would be next to me. The first couple of days, I was busy making sure that the military residence was more of a warm, welcoming home. Ajay was quiet as before and Tommy, I thought, was a paid helper for our household, though I was puzzled by his constant presence in our home.
“The second night, I asked Ajay why he was sleeping so far away from me. He mumbled that he was tired or something and turned away from me. The tears in my eyes welled up and dried themselves in that cold night. I thought he would warm up to me soon. Every day, I went on convincing myself with many excuses for his indifference.
“One Saturday afternoon, I came home from the market. I saw Tommy hurriedly coming out of our bedroom. I was surprised but was hesitant to ask any questions.
“My days were dull and nights were long. One night, we were invited to go for Navaratri puja at a neighbor’s house. Ajay insisted that I go alone. I went, but did not feel well, so I came home early and went quietly to our bedroom to surprise Ajay. But I got the shock of my life when I saw Ajay and Tommy sleeping together in our bed. Ajay was startled, ‘Oh! You are home!’And realizing the implications, he said, ‘Well now you know.’
“I ran out of the room. That night on the living room couch was the loneliest night of my life. The next morning he came and sat in front of me. I did not see any guilt on his face. I asked, ‘Why did you marry me?’ I tried my best to control my quivering voice. Without much emotion, he said, ‘I liked you. My family was after me to get married and with you everything worked out so easily. I thought you would understand and cooperate.’
“I could not tolerate looking at him, so I got up and left. My first thought was to break everything around me and leave. Then I thought about mamma-papa and my brothers. How would they be able to bear the pain of my shattered married life? At least I should put in some effort to salvage the situation.
“I had been there for two weeks but it seemed like ages. All of a sudden I found myself inefficient, insecure, and helpless. I felt that I was a total failure and at fault about the situation. When I was calm enough after a couple of nights, I went to lie down next to him. I requested Ajay to change his way of life and let go of Tommy. But he said, ‘If you just cooperate, things can work out.’ We were in the middle of our conversation when Tommy came in and lay down on his other side. Ajay welcomed him. I was burning with the insult. After that night, I never set foot in our bedroom at night.
“My mummy came to visit her happily married daughter as we had planned. She saw my withered face and assumed that something was wrong. But she couldn’t have remotely dreamt about my life’s reality. I told mummy when I was somewhat sure that I would be able to talk without breaking down into sobs. It was very difficult to put into words. My mother’s face was ashen. Slowly I regained my confidence and realized that I was an innocent victim. I had to make a decision.
“As a last effort, I sat down with Ajay to find out whether he wanted to save our marriage or not. He said, ‘Now you know that Tommy is very important in my life, and only when you accept that is there any point in talking.’ Again I was so hurt and angry that the tears started rolling. I told him, ‘The way you have hurt me and my family, I hope that you get punished for this cruelty.’ I left his home – our home – and never looked back, but a piece of my heart I lost forever. I had my family’s support but how was I to fill this empty corner in my soul?”
In a race against time, Rachnaa passed one of the highest civil service exams and became a top officer in the Internal Revenue Service. She always remained the best daughter, a loving sister and a loyal friend. But after a long journey through life, she summed up her mental state in this story:
“There was an award ceremony for the military service retirees. I was the chief guest. There, Ajay’s name was announced. My heart skipped a beat. He received his award but could not look up at me. I saw him slowly going down to sit next to Tommy.
I felt a pinch – he is with someone and I am alone.”
—————–
Posted in કાવ્યો by saryu on December 10th, 2011 
