ગંગોત્રી-SARYU PARIKH

રંગ બદલતી

એના ચંપયી બદનની મહેક,
હઠ હુલામણા નામની લહેક,
તૃષ્ણ આંખ તેને જોતી રહી ને
એ લજામણી બનીને મલકી રહી.

એને જોઈ કરે કોયલ કુહુક,
કરે ઘાયલ નજરથી અચૂક,
અકળ અટવાતી જાયે રે ગૂંચ,
પવન હેલે હિલોળે હેરી રહી.

ગગન ઘેરાયે ઘેરો ઘુઘવાટ,
પ્રશ્ન પૂછે નયન તોરણ તલસાટ,
ચમક  ચહેરા પર રોકે  મલકાટ,
વણબોલે બોલ ઊર્મિ સરી રહી.

 શ્વેત, ફૂલ ગુલાબી પછી રાતી,
જેવી ખીલી રંગીલી મધુમાલતી;
એવી મારી પ્રિયત્તમા પ્યારી,
વિવિધ રંગોથી જીવન નિખારતી.

——

ના મળી શકી

 તને  મળવાની ઝંખના જાગી  બેતાબ,
મારી  સઘળીએ પૂંજી લગાવી’તી દાવ,
તે દિન, વંટોળે ફંગોળી  ફેંકેલી   ઝાળ,
વ્હેણ ગહેરા  ગુંગળાય, વાત  શું  કરું?

 વર્ષંતી    ઝાપટમાં   થરથરતી  બીજ,
ઘેરા  ઘનઘોર  મહીં  કડકડતી  વીજ,
સંતાણો   સૂર્ય   તેની   દેખીને  ખીજ,
હવે  કુમળાં કિરણોની  હુંફ  શું   કરું?

મારે  જાવું’તું રે મારા સાજનની પાસ,
સાત પ્રહરો ઝૂઝી મારી જિદ્દીલી આસ.
થાકી  હારીને  ઓર  છોડ્યાં   નિરાસ,
હવે  ઊર્જા  ઊભરાય  તોય  શું   કરું?

હલતું  ના પર્ણ  આજ  શીતલ સમીર,
હવે ઝિલમિલ તિમિર, ને મંદમંદ નીર,
હતો  કેવો  એ મેર, તે’દિ  કુદરતનો  કેર,
હશે  વિધિના  આલેખ, ના મળી શકી . . .

                                                                                                                  ——

કાવ્ય-ગીત “એક વેંત ઊંચી” સરયૂ પરીખની રચનાનું રસ દર્શન …શ્રી જુગલકિશોર વ્યાસ.

 2016-07-07       jjugalkishor Vyas <jjugalkishor@gmail.com>:

જુઓ, મેં ગીતકાવ્યનો અન્વય કર્યો છે. અન્વયમાં કાવ્યના શબ્દો જેમના તેમ રાખીને ખુટતા શબ્દો મુકીને ગદ્યમાં વાક્યરચના કરવાની હોય છે.

આને કારણે કાવ્યમાંનો વીચાર સળંગસુત્ર છે કે નહીં તે સમજાય છે. બે પંક્તી વચ્ચે કે બે કડી વચ્ચે વીચારની કે ભાવની સળંગસુત્રતા જળવાય છે કે નહીં તેની પરીક્ષા થઈ જાય છે. ઘણી વાર એવું બને કે સર્જકને તો તેઓ ભાવમય હોવાથી ભાવ કે વીચારનો તાંતણો તુટતો દેખાય નહીં પરંતુ અન્વય કરવાથી બે પંક્તી, બે કડીઓ કે પછી સમગ્ર કાવ્યમાં અનુસંધાન રહ્યું છે કે કેમ તે ખ્યાલમાં આવી જાય છે.

તમે હવે નવેસરથી મેં મુકેલો અન્વય જોઈ જજો. મારા આ પ્રયત્નમાં ક્ષતી પણ જોવા મળે તો કહેજો. આ કામ એવું છે જે જો એનો ખ્યાલ મનમાં જો બેસી જાય તો બહુ લાભ થાય છે.
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
(આ) જગત(માં) જીવન (એક)  ઝંઝાળ–જાળ (છે)

(ને એવામાંય – એમ છતાં પણ) (કોઈ પણ પ્રકારનું) અસુખ મારે  અંતરે અડકતું નથી.  
(હું ) એક વેંત  ઊંચી ઊડતી  રહું છું, (ને) રેતીની  સરત– સેર સરતી (રહે છે); (કહો કે / જાણે કે,)
નીચે   સમયની  સેર (પણ)  સરી (રહી છે).

 મારે   આંગણે (તો બધા જ) ઉજાસ સરખા (છે), મારી  પાંપણે (કોઈ પણ પ્રકારના પૂર્વગ્રહરુપી) પડછાયા નથી;
(મેં તો) પહેલાં   આપીને  (પછી જ) લીધું   (છે) – લીધાં વગર ચાલવાનું નથી, પણ તેની પાછળના ભાવ અગત્યનાં છે.(ને) દહર– બારણે સ્વાર્થ (તો) છોડીને (જ બેઠી છું). વટને  (તો મેં) ઊભી   વાટમાં (જ) વેર્યો છે ;

ઈશના અનેક   રૂપો   (આ) જીવન–રાસમાં (જોવા મળ્યા છે) –
(મારા)એકે એક  શ્વાસ એના (જ)પ્રાસ – તાલ –માં (ચાલી રહ્યા છે.)

અભિમાન છોડી, નમ્રતાથી દરેકનો સહજ સ્વીકાર અને સરળ સંબંધ, કારણ દરેકમાં ઈશ્વરનું સ્વરૂપ જોયું તેમજ દરેક જીવનો પ્રાસ-તાલ તેની સાથે  મળેલો છે
ક્ષણ  ક્ષણનાં  સ્પંદનો  સુગંધ (થી ભર્યાં છે), થી તરબતર છે, શર –પાણીની  બુંદેબુંદમાં નવલનવાં  સર્જનો (નો અનુભવ થઈ રહ્યો છે);
(હું) છો(ને),  પહેરી  ઓઢી(ને) – બનીઠનીને –  વૃંદમાં ફરતી (રહેતી હોઉં),
(પરંતુ) (મારી) મનોકુંજમાં (તો હું) એકલી   (જ) મલપતી (એવી આનંદમગ્ન) છું.

(૧૧મી પંક્તીનો અન્વય થઈ શકતો નથી

કારણ કે માફી માગી છે કે મળી છે તે સ્ષ્ટ થતું નથી. ને હળી શબ્દનો સંદર્ભ નથી મળતો)
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

હવે પછી આપણે આનું રસદર્શન કરીશું કારણ કે ગીતકાવ્ય મજાનું છે.___જુ.

શ્રી. જુભાઈના માર્ગદર્શન પછી…… મઠારેલ કાવ્ય. તમારા પ્રોત્સાહનથી મારો ઉત્સાહ – મલપતો મનોકુંજમાં.
..આનંદ સાથ આભાર.  સરયૂ

એક વેંત ઊંચી
અસુખ  અડકે  ના  મારે  અંતરે.
જીવન  ઝંઝાળ–જાળ  જગત રે
ઊડતી  રહું  એક વેંત  ઊંચી  કે,
નીચે   સમયની   સરત  સેર  રે

સરખા   ઉજાસ   મારે   આંગણે
નહીં  રે  પડછાયા  મારી  પાંપણે
પહેલાં   આપીને  લીધું   આપણે
છોડીને    સ્વાર્થ   દહર   બારણે

વટને   વેર્યું   રે   ઊભી   વાટમાં
સદ્‍ભાવે    હળીમળી    વાસમાં
ઈશના    અનેક   રૂપ    રાસમાં
એક એક  શ્વાસ  એના  પ્રાસમાં 

ક્ષણ  ક્ષણનાં  સ્પંદનો  સુગંધમાં
નવલ નવાં  સર્જન  શર  બુંદમાં
છો,  પહેરી  ઓઢી   ફરું  વૃંદમાં
એકલી   મલપતી    મનોકુંજમાં
——–
સરત=સ્મૃતિ,  દહર=દિલ, શર=પાણી
“અખંડ આનંદ” જૂન ૨૦૧૬
સરયૂ પરીખ

રસ દર્શનઃ
સરસ કામ થયું.   ….જોકે આ ગીતકાવ્યમાં થોડી ક્લીષ્ટતા પહેલેથી જ છે. કેટલીક કડીઓમાં ભાવકને તેનો મર્મ પહોંચવામાં સરળતા નહી રહેતી હોય એમ બને…..મને લાગે છે કે જે કાંઈ અધ્યાર રહી જાય, જે જગ્યાએ બે પંક્તી કે બે કડીઓ વચ્ચે અનુસંધાન પકડવાનું અખરું લાગે ત્યાં ક્લીષ્ટતા ઉભી થતી હશે……

મને તો ગીતનો લય ગમ્યો છે જે કાવ્યભાવને અનુકુળ અને અનુરુપ જણાયો છે…..રે, અને કે જેવાં લટકણીયાં ભાવને ઘુંટનારા મને લાગ્યા છે. ગીતોમાં રે, લોલ, હે જી વગેરે એક બાજુ લય અને તાલને સાચવે છે તો બીજી બાજુ ભાવને ભાવક સુધી પહોંચાડવામાં મદદ કરે છે. લોકગીતોમાંથી આ લટકણીયાં કાઢી નાખો તો મજા જતી રહે ……
આભાર સાથે, – જુ.

વળાંક

તુજ  દ્વારે  ટકોરા, આજ કરવું કબૂલ,
હું  લાવ્યો  છું  ફૂલ તેનું કરજે તું  મૂલ
ના બારણું  ઉઘાડ્યું,  તેં  લીધું  ના ફૂલ
હું પાછો ફર્યો,જાણે થઈ ગઈ કોઈ ભૂલ

વળતાં  વાટે  વરવી  વાતો  દોહરાવું
વચમાં     તૂટેલ   તડ    વેગે  લંબાવું
ઉત્કટ યત્નોથી  તને  મનથી  ભુલાવું
એક ના, અનેક  છે, કહીને  સમજાવું

કાળચક્ર  ચાલ  મને  ઉપર લઈ  જાયે
હસ્તી  મારી   ઉર્ધ્વ   આભે  સોહાયે
સંગિની  સાથ  રસમ  રીતિ  સંચવાયે
ભીની લહેરખી સમી યાદ અડી જાયે

તું હોતે સંગાથે, ભિન્ન નકશો અંકાતે !
જીવન-સરિયામ હોત નોખાં  વળાંકે !

પ્રકાશ પુંજ

હે જી રે મારા પ્રેમના ઝરૂખાનો દીવો
રે રાજ રત  પાવન  પ્રકાશે  પ્રગટાવો

જાગે મારા આતમમાં પ્યારો પલકારો
વાગે રૂડાં અવસરનો ન્યારો  ઝણકારો
હે જી હું તો હરખે  રિઝાવું  એકતારો
ને રાજ રત  મનમાં  મંજુલ સૂર તારો

નાની  પગલી  ને  લાંબો   પગથારો
હું ના  એકલી,  છે  તારો   સથવારો
શૂલ  હોય  મને  ફૂલ  સો  અથવારો
રે  રાજ રત  તારો  અતૂટ  સહચારો

અંક    અંકુરમાં   પગરવ    સુહાણો
દીપ્ત  તેજપુંજ   ઝળહળ  અજાણ્યો
ઘેરા  ઘનમાં   સોનેરી   પ્રકટ  જાણ્યો
રે રાજ રત કાળજડે  કાનજી સમાણો
——

તને યાદ…..
કોરી   ધરતી  હસીને  ભીંજાતી,
આ પોયણીની પ્યાસ ના બુજાતી.
રાત  રૂમઝૂમ મલ્હાર રાગ ગાતી,
કાં’ તને  મારી  યાદ  ન આવી?

ખેલ  ખેલંતા ખળખળતા પાણી,
તેમાં  આશાની આરત  સમાણી.
ખર્યું  પાન  તને  આપે  એંધાણી,
તોય તને  મારી  યાદ  ન  આવી

  વેણ  ઘૂઘરી  તેં  લોભિલી  વેરી,
મેં   ઝાંઝરી   પરોવીને   પહેરી.
તેની  વાગી  ઝણકાર  ફરી  ઘેરી,
હાં, તને  મારી  યાદ ન આવી!

મોહ  દીવાની વાટ ધીમી  કીધી,
તડપ   હૈયે  દબાવી   મેં   દીધી.
વ્યર્થ  વાયદાની વાતો  શું  કે’વી,
જો, તને જ મારી યાદ ન આવી!
——

પ્રણયના મોતી

સ્વરોના મોતી સરે પ્રણયમાં
ને હું સૂર બની ને  સાંધુ
તુજ સ્મિત રમે રમણમાં
ને હું  નૂર બનીને બાંધુ

તું ઝીણો ઝરમર વરસે
ને હું પાન બનીને ઝીલું
તું પવન બનીને લહેરે
ને હું કમળ બનીને ખીલું

તું કિરણ બનીને આવે
ને હું સુરખીમાં રંગાવું
તું ઘટમાં વાદળ ઊમટે
ને હું વીજ બનીને નાચું

તું શ્વાસ બનીને આવે
ને હું ધડકન થઈને જાગું
તું વિશ્વાસ બનીને આવે
ને હું સખી  બનીને ચાહું

તું  પ્રીત  લઈને આવે
ને હું ગુંજન ગાણું ગાવું
મુજમાં તું, ને તુજમાં હું
બસ ઓતપ્રોત થઈ જાવું
——

મને સાથે લઈ જાવા દો

ભંડારો   ઊંડા  ખોદાવી  ઠાંસી  ઠાંસી  ભર્યા  કર્યું,
કરી મંત્રણા  લાભ  લાલચે,  સંતાડીને  હર્યા   કર્યું.

 મને થાય  કે આવો માણસ હતો કદીયે નાનો બાળ?
નિર્મમ નિર્મળ હતી કદીયે એની આંખે અશ્રુ ધાર?

કપટી  લંપટ અંધાપો  જે નથી  દેખતો પરનું  દુઃખ.
અનુભવ તેણે  કર્યો હશે શું  દિલસોજી દેવાનું સુખ?

  કરી લે, ભરી લે, સોદા કરી લે, લૂંટીને કો મુખનું નૂર
કટાક્ષ  કરતી  કુદરત દેખે, ભુલી ગયો  મૈયત દસ્તૂર

જાવાનું  છે નક્કી,  ના  લઈ જાશે  જોડે  પૈસો  એક
વીજળીના ઝબકારા જેવો કાળ હુંકાર અજાણ્યો છેક

  ચાલબાજ શું યમને પૂછશે! “નગદ મને લઈ જાવા દો.
ત્રીશ ટકા હું આપીશ તમને, મને સ્વર્ગમાં રહેવા દો.”

——

મનમાન્યું

સૂણ રે મારી સહિયર આજે ખરું થયું
બટક્બોલી પૌત્રીએ મને ખરું કહ્યું…..

સ્પર્શી મારા ચહેરાને તેની નાજુક કર કળીઓ
છ વર્ષની મીઠી પૂછતી, “કેમ તને કરચલીઓ?”

જવાબ શોધું,  કેમ કરીને  કઈ રીતે  સમજાવું!
શબ્દો શોધી કોશિશ કરતી અવઢવમાં મૂંઝાવું

એ બોલી કે વાંધો નહીં બા, પુસ્તક હું લઈ આવું
પુસ્તકમાં તો સીધું સાદું કારણ હતું જણાવ્યું

હસતાં મેં તો સત્ય જીવનનું યત્ન કરી સમજાવ્યું
“દોરાશે તુજને પણ બેટી! સમય તણી રેખાયું”

“નારે દાદી, મુજને એવું  કદી કશું  ન થવાનું”
પ્રફુલ્લતાથી દોડી ગઈ એ પ્રતિક પતંગિયાનું…..

યાદ કરી લે સૈયર! તું પણ વિશ્વાસે કહેતી’તી,
“નારે હું તો કદી કોઈ’દી પચાસનીય થવાની.”

બાલિશતાના ભોળપણાનું એ જ હતું મનમાન્યું
હતો તને પણ એ જ ભાવ, તોય અંકાણી કરચલીયું!
—-

Wrinkles

Our six-year-old Sweetie, you know, is quite witty
My friend, what she said surprised me completely
“My dear Granny, why do you have wrinkles?”

I was puzzled and perplexed, so waited for a while!
She got up from my side with a perky, sweet smile,
“I will go get my book and I know where to look.”

The little book explained, but I gave her more details;
“The time lines do roll, as everyone grows old.
Darling! You may also get, that’s how Nature is set.”

She giggled and alleged, “Oh Grams, no, you’re so naïve.
The wrinkles are for the old, and I will never get so old!”
And she ran away to sing like a birdie with her wings.

Tell me, o’ my friend; I think she is confused
“Surely I can understand, because many moons before,
remember? Twirling curly hair, you smugly used to say,
‘I will never get the grays, and fifty? Too far away’”

A child creates illusions and draws unique conclusions
It’s a joy to hold her hand and walk on innocent land
——

પુનઃ સાકાર

                      ——-   સરયૂ પરીખ